Gorączka (łac. febris) jest definiowana jako fizjologiczna, naturalna, obronna reakcja naszego organizmu, która jest odpowiedzią na atak czynników powodujących stan zapalny. W wyniku procesu zapalnego dochodzi do podwyższenia temperatury ciała i aktywacji mediatorów prozapalnych.
Temperatura ciała regulowana jest przez przednią część podwzgórza w której znajduje się ośrodek termoregulacji.
Prawidłowa temperatura ciała dziecka mieści się w przedziale 36,6 – 38 stopni Celsjusza. W pomiarach uwzględnia się wahania dobowe, z temperaturą minimalną w godzinach porannych i maksymalną w późniejszych godzinach popołudniowych. Pomiaru możemy dokonać w różnych częściach ciała : w ustach, w dole pachwinowym, w uchu i w odbycie. Dla dzieci do 3 roku życia, pomiar w odbycie jest najdokładniejszy. Należy jednak pamiętać, że temperatura w odbycie będzie wyższa niż w jamie ustnej (0,3- 0,6°C).
Do pomiaru najczęściej wykorzystujemy jeden z termometrów:
- termometr elektroniczny klasyczny – zalecany dla dzieci z różnych grup wiekowych od 0 wzwyż;
- termometr skroniowy – dla dzieci powyżej 3 miesiąca życia;
- termometr do ucha – jest najlepszym rozwiązaniem u dzieci powyżej 6 miesiąca życia, pomiaru dokonujemy po wcześniejszym oczyszczeniu ucha dziecka z zalegającej woskowiny;
- termometr szklany – zalecany dla starszych dzieci, do niedawna zawierał rtęć, jednak został wycofany ze sprzedaży a jego miejsce zastąpił nowy model w którym słupek rtęci został zastąpiony alkoholem lub galenem;
Mechanizm powstawania gorączki
Gorączka u niemowląt i dzieci ma duże znaczenie w zwalczaniu infekcji bakteryjnych i wirusowych. Za jej powstawanie odpowiedzialne są pirogeny. Cały mechanizm jest kontrolowany przez hormony i reakcje neuroimmunologiczne. Gorączka rozpoczyna się w momencie uwolnienia endogennych pirogenów do układu krążenia w wyniku procesu zapalnego. Drobnoustroje i ich toksyny działają jako egzogenne pirogeny, stymulując wydzielanie gorączkotwórczych cytokin, nazywanych pirogenami endogennymi. Należą do nich : cytokina IL-1, kachektyna, cytokina IL-6 oraz interferon. Są to niewielkie cząsteczki, niewykrywane u ludzi zdrowych. Cytokiny przenikają do płynu mózgowo-rdzeniowego gdzie wiążą się z neuronami przedniego podwzgórza i dochodzi do uwalniana kwasu arachidonowego. Związek ten jest uwalniany z fosfolipidów błon komórkowych przez fosfolipazę A₂. Następnie dzięki cyklooksygenazie (COX) która pełni funkcję enzymu, powstają prostanoidy do których zaliczamy: prostaglandynę (PG), prostacyklinę (PGI₂) i tromboksan (TX₂). PG należą do mediatorów stanu zapalnego, są to tkankowe hormony, produkowane przez układ odpornościowy w momencie pojawienia się stanu zapalnego. Przyczyniają się do zwiększenia przepuszczalności i rozszerzenia naczyń krwionośnych a co za tym idzie, podwyższają temperaturę ciała.
Cyklooksygenaza może występować w trzech izoformach:
COX-1 – postać konstruktywna, bierze udział w utrzymaniu homeostazy organizmu i we wczesnych etapach tworzenia odczynu zapalnego;
COX-2 – postać indukowana, bierze udział w fizjologicznych i patologicznych procesach, odpowiedzialna za utrzymanie stanu zapalnego gorączki i bólu;
COX-3 – jest fizjologicznie obecna w obrębie ośrodkowego układu nerwowego;
Przyczyny gorączki
Istnieją różne klasyfikacje przyczyn gorączki, ale najczęściej wyodrębnia się pięć klas:
- Klasa pierwsza
Do tej grupy należą gorączki wywołane przez czynniki zakaźne, najczęściej pochodzenia bakteryjnego (błonica, kiła, gruźlica, tężec), zakażenia wirusowe (grypa, odra, cytomegalia, ospa wietrzna, świnka), WZW, grzybicze (kandydozy uogólnione) i pasożytnicze (ameboza, toksoplazmoza, glistnica, zimnica).
- Klasa druga
To gorączki wywołane przez nowotwory towarzyszące chorobom rozrostowym krwi i układu chłonnego (chłoniaki, szpiczaki, białaczki, ziarnica złośliwa) i guzkom litym (śluzak serca, czerniak, wątrobiak).
- Klasa trzecia
W tej grupie pojawiają się gorączki wywołane przez zaburzenia immunologiczne, w chorobach układowych tkanki łącznej (toczeń rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie stawów), choroby alergiczne i związane z niedokrwistością jak również genetycznie uwarunkowane zespoły zapalne autoimmunologiczne.
- Klasa czwarta
To gorączki wywołane przez zaburzenia endokrynologiczne, metaboliczne i
polekowe.
- Klasa piąta
W tej grupie wyróżniamy: gorączkę symulowaną, hipertermię wegetatywną.
Na uwagę zasługuje jeszcze jedna grupa do której należy:
Klasyczna gorączka niejasnego pochodzenia (FUO – fever of unknown origin) z temperaturą powyżej 38,3ºC, która utrzymuję się ponad trzy tygodnie i występuje u chorych u których nie udaje się ustalić przyczyny.
Leczenie
Decyzję o leczeniu przeciwgorączkowym należy w każdym przypadku rozpatrywać indywidualnie, wziąć pod uwagę nasilenie, czas trwania gorączki oraz stan ogólny małego pacjenta. Gorączka jako mechanizm obronny jest zazwyczaj skutecznie kontrolowana przez organizm i rzadko zdarza się, że przekracza niebezpieczny próg 41ºC. U dzieci do 6 miesiąca życia ośrodek termoregulacji jest słabo wykształcony, co może powodować wahania temperatury ciała w granicach 36,0-37,0ºC.
Progiem alarmowym jest temperatura powyżej 38ºC. To jest odpowiedni moment w którym powinniśmy wdrożyć leczenia farmakologiczne.
Jednym ze sposobów na obniżenie gorączki u niemowląt i dzieci jest podanie leku, który w swoim składzie będzie zawierał paracetamol lub ibuprofen.
PARACETAMOL , ACETAMINOFEN
(łac. paracetamolum)
Jest uznawany za najbezpieczniejszy lek, który możemy podawać niemowlętom już od pierwszego dnia narodzin. Wykazuje działanie przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Blokuje enzym COX-3 i hamuje syntezę prostaglandyn w podwzgórzu. Dostępny jest w postaci tabletek, granulatu, syropu, kropli i czopków. Forma w jakiej chcemy podać go dziecku zależy od wieku. Dawkowanie należy ustalić na podstawie masy ciała małego pacjenta.
Podanie doustne
Dawka jednorazowa to 10-15 mg/kg m.c. Kolejne dawki można podawać nie wcześniej niż co 4-6 godzin, pamiętając o tym, żeby maksymalna dawka dobowa nie przekroczyła 60 mg/kg masy ciała.
Podanie doodbytnicze
Zaleca się podawać czopek w dawce jednorazowej 25 mg/kg m.c., co 6-8 godzin, zachowując maksymalną dawkę dobową 60 mg/kg masy ciała.
Skuteczność przeciwgorączkowa paracetamolu jest zależna od dawki. Acetaminofen w dawce terapeutycznej jest najbezpieczniejszym spośród dostępnych bez recepty leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych.
Paracetamol stosowany doodbytniczo częściej bywa przyczyną zatruć niż podany w formie doustnej. Wykazuje działanie hepatotoksyczne, jednakże ryzyko toksycznych reakcji paracetamolu jest dużo niższe u dzieci niż u dorosłych. Dzieci wykazują mniejszą wrażliwość na przedawkowanie acetaminofenu ponieważ ich wątroba ma proporcjonalnie większą masę w porównaniu do dorosłych.
IBUPROFEN
(łac. ibuprofenum)
Przedstawiciel grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych( NLPZ). Mechanizm działania polega na blokowaniu indukcyjnej COX- 2 i zahamowaniu syntezy prostaglandyn. Następstwem jest działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne.
Lek można podawać dzieciom od 6 miesiąca życia jednakże po konsultacji lekarskiej możemy włączyć go do leczenia w momencie gdy dziecko skończy 3 miesiące.
Dawkowanie ibuprofenu u dzieci:
Podawany w zalecanej dawce 5-10 mg/kg masy ciała, jest smaczny, skuteczny i bezpieczny. Należy jednak pamiętać żeby nie przekroczyć maksymalnej dawki dobowej, która wynosi 20-30 mg/kg masy ciała. Lek powinien być podawany w 3-4 pojedynczych dawkach co 6 godzin.
Lek jest dostępny w formie syropu, tabletek, kapsułek i czopków.
Ibuprofen po wchłonięciu się z przewodu pokarmowego maksymalne stężenie w surowicy krwi osiąga po ok. 60 minutach.
Podobnie jak inne NLPZ nie jest zalecany u dzieci z astmą. Należy zachować ostrożność stosując go u maluchów z niewydolnością nerek, zaburzeniami układu krzepnięcia krwi i chorobie wrzodowej. Lek nie powinien być stosowany w ospie wietrznej z powodu zwiększonego ryzyka wystąpienia ropowicy i posocznicy paciorkowcowej.
Ibuprofen podawany podczas odwodnienia organizmu może wykazywać działanie nefrotoksyczne dlatego nie należy stosować go u dzieci w ostrej biegunce i w zakażeniach dróg moczowych.
KWAS ACETYLOSALICYLOWY
(łac. acidum acetylsalicylicum)
Działanie przeciwgorączkowe wykazuje również ASA (kwas acetylosalicylowy), składnik popularnej Aspiryny i Polopiryny. Wieloletnie badania nad tym związkiem wykazały jednak, że dzieciom do 16 roku życia nie wolno podawać tego leku ze względu na możliwość rozwoju Zespołu Reye’a. Jest to bardzo groźna choroba rozpoznawana głównie u dzieci w wieku od 4 do 12 roku życia jako powikłanie infekcji wirusowej leczonej kwasem acetylosalicylowym. Lek ten doprowadza do ostrego uszkodzenia mitochondriów co objawia się hipoglikemią, gwałtownymi wymiotami, encefalopatią wątrobową oraz stłuszczeniem i powiększeniem wątroby. Doprowadza do powstania niekorzystnych zmian w mózgu, obrzęku a w ciężkich przypadkach do uszkodzenia a nawet śmierci dziecka.
Jest to lek o dość licznych działaniach niepożądanych i skutkach ubocznych do których możemy zaliczyć między innymi: poaspirynową astmę oskrzelową, uszkodzenie błony śluzowej żołądka z krwawieniem, małopłytkowość i uszkodzenie nerek.
METAMIZOL, PYRALGIN
(łac. metamizolum natricum, pyralgin)
Substancja ta występuje w preparacie o nazwie Pyralgina. Lek ma właściwości przeciwgorączkowe, przeciwzapalne i przeciwbólowe. W badaniach udowodniono, że daje wiele działań niepożądanych, które obejmują układ krwionośny: agranulocytoza, leukopenia, a nawet może doprowadzić do uszkodzenia szpiku kostnego, dlatego pyralginę można podawać dzieciom powyżej 15 roku życia. Zdarzają się przypadki, że jest stosowana u dzieci w ciężkiej zagrażającej życiu gorączce powyżej 1 roku życia, ale tylko w lecznictwie zamkniętym pod stałą kontrolą lekarza.
Domowe sposoby obniżenia gorączki:
-
Okłady
Stosuje się okłady z chłodnego, wilgotnego ręcznika zanurzonego wcześniej w wodzie o temperaturze pokojowej (umieszcza się je na dużych grupach mięśniowych np. kark, uda).
-
Chłodne kąpiele
Należy jednak pamiętać by temperatura wody nie była niższa niż temperatura ciała dziecka o więcej niż 1- 2ºC, za zimna woda może prowadzić do szoku, drgawek i wtórnego podniesienia temperatury.
-
Syropy i herbatki napotne
Umiarkowaną gorączkę około 38ºC można obniżyć stosując syropy na bazie: lipy, miodu, malin, bzu czarnego i pylargoni. Herbatki pomogą w walce z infekcją i poprawią odporność dziecka.
Musimy pamiętać, że gorączka nie jest chorobą. Jest natomiast ważnym objawem, który wysyła nam organizm w celu ostrzegawczym. Podwyższona temperatura ciała jest naturalnym sposobem walki organizmu z infekcja i sprawdzianem dla prawidłowo funkcjonującego układu odpornościowego.
Ze względu na pozytywny wpływ gorączki w zwalczaniu infekcji, nie zawsze pierwszym sposobem na jej obniżenie jest sięganie po apteczne środki lecznicze. W przypadku gorączkujących maluchów warto poznać podstawowe zasady radzenia sobie z infekcją i z gorączką, które nie wymagają konsultacji z farmaceutą bądź lekarzem.
W domowych warunkach możemy sami próbować zwalczyć infekcje w której jednym z głównych objawów jest wzrost temperatury ciała dziecka. Gorączkującemu dziecku trzeba poświęcić więcej uwagi, w momencie wzrostu temperatury ciała malucha trzeba otulić ciepłym kocem lub kołdrą, pamiętając o tym, żeby nie doprowadzić organizmu do przegrzania. Ważne jest też odpowiednie nawadnianie dziecka, gdyż gorączka bardzo osłabia i odwadnia organizm. Zdarza się, że maluch nie ma apetytu więc nie należy zmuszać go do jedzenia. Trzeba pamiętać o regularnym wietrzeniu i nawilżeniu pomieszczen podczas choroby dziecka. Temperatura w pokoju nie powinna być niższa niż 20 stopni Celsjusza. Następnym krokiem jest podawanie dziecku naturalnych herbatek na bazie ziołowej z dodatkiem miodu lub malin. Jeśli wszystkie wyżej wymienione sposoby zawodzą należy niezwłocznie skonsultować się z farmaceutą lub lekarzem.
Autorka artykułu
mgr farmacji Olesia Matusiak
Bibliografia:
- P. Leki stosowane w przeziębieniu dzieci. https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/276/original/83-92.pdf
- R, Kliegman.R, Hal B. Jenson, Marcdante. K. 2012.Nelson Essentials of Pediatrics.
- F i wsp. Cyklooksygenaza i prostanoidy- znaczenie biologiczne. 2005.
- http://www.phmd.pl/api/files/view/1973.pdf
- F. Diagnostyka różnicowa objawów chorobowych. 2005,Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
- Kopiński. P. Gorączka
- https://reumatologia.mp.pl/objawy/175394,goraczka
- E.J. Diagnostyka różnicowa stanów gorączkowych
- http://www.lekinacodzien.pl/2013/09/28/goraczka-u-dzieci/
- Mrozińska. M. Lek w Polce. Zasady stosowania leków przeciwgorączkowych u dzieci.
- http://www.mariamrozinska.pl/publikacje/Zasadystosowanialekowprzeciwgoraczkowychudzieci.pdf
- https://mataja.pl/2015/03/goraczka-u-dzieci-praktyczne-rady-i-fakty-ktore-pomoga-ci-ostudzic-strach/
- https://www.pum.edu.pl/__data/assets/file/0007/29815/SUPLEMENT_56-01_03.pdf
- Pawłowski. Z. 2004 Parazytologia kliniczna u ujęciu wielodyscyplinarnym. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004.
- Życińska.K, Krup.K, Wardyn. K. Klasyczna gorączka niejasnego pochodzenia. Rozdział IV
- www.czelej.com.pl/fileuploader/download/download/?d=0&file…1435147650.pdf